یکشنبه 1 شهریور 1394

همگامی روش های سنتی آموزش و پرورش با دنیای واقعی و درنتیجه کارآمدی آن برای تربیت نیروی انسانی موثر در فرایند توسعه به طور فزاینده یی رو به کاهش است. گسترش ارتباطات و فناوری ها که بسیاری از جنبه های زندگی بشر را از خود متاثر کرده است، دنیایی متفاوت از دیروز ساخته که زندگی در آن مهارت ها و توانمندی های تازه یی می طلبد؛ مهارت هایی که به کارگیری روش های تازه ی تعلیم و تربیت مبتنی بر علم و فناوری مسیر دستیابی به آن را هموار می کند.

برخی از کشورهای جنوب شرق آسیا چون مالزی برای جبران عقب ماندگی نظام آموزشی خود از علم و فناوری روز، سال ها است طرح مدرسه های هوشمند را به اجرا درآورده اند؛ طرحی که با تحول در شیوه ها، ابزارها، محتوا، نظام ارزشیابی و مدیریت آموزشی تلاش می کند نیروی انسانی کارآمدتری را برای جامعه ی امروزی تربیت کند. در کشور ما هم بسیاری از کارشناسان برای همگام سازی نظام آموزشی با نیازهای روز جامعه، بر الگوگیری ازطرح هوشمندسازی مدرسه های مالزی و پیاده سازی آن در مدرسه های کشورمان تاکید می کنند.

بر همین اساس سال ها است تعدادی از مدیران مرکزهای آموزشی با تجهیز مدرسه های خود با ابزار و تجهیزات الکترونیک، نام هوشمند را بر آن نهاده و ادعا می کنند دانش آموزانی هوشمند تربیت می کنند. اما بررسی ها نشان می دهند که دانش آموزان بیشتر این مدرسه ها به جز تسلط نسبی بر علوم کامپیوتر و شاید زبان انگلیسی، برتری چندانی نسبت به دانش آموزان مدرسه های غیر هوشمند ندارند. این در حالی است که هوشمندسازی این مدرسه ها، بدون دستیابی به نتایج مطلوب و هدف های تعیین شده، هزینه های زیادی را به مدرسه و والدین دانش آموزان تحمیل کرده است.

کارآمدی کمتر از حد انتظار این مدرسه ها در کشور، ما را بر آن داشت تا در گزارشی به بررسی ویژگی ها و مولفه های مدرسه ی هوشمند، ضرورت ها و زیرساخت های تشکیل آن و پیامدهای نامطلوب پایه گذاری غیراصولی آنها بپردازیم.

***بسترهای شکل گیری مدرسه ی هوشمند

بسیاری بر این باور هستند که مدرسه های هوشمند همان مدرسه های مجازی هستند که امکان تحصیل از راه دور را مهیا می کنند؛ اما باید گفت مدرسه ی هوشمند مدرسه یی فیزیکی است که نظام مدیریت، آموزش و ارزشیابی در آن به صورت الکترونیک یا هوشمند و از طریق فناورهای ارتباطی روز انجام می گیرد.

در این مدرسه ها محتوای درسی و برنامه ی آموزشی متناسب با توانایی هر دانش آموز طراحی و تعیین می شود؛ به این معنی که دانشآموزانی که از توانایی بیشتری برخوردارند، امکان یادگیری مطلب های بیشتر از منبع های اطلاعاتی تازه مانند بانک های اطلاعاتی، نرم افزارهای آموزشی و اینترنت را دارند. همچنین روش های آموزشی مختلف متناسب با استعداد و علاقه ی هر دانش آموز دنبال می شود. بنابراین در این مدرسه ها به تعداددانش آموزان، برنامه ی درسی و روش های آموزشی وجود دارد.

در چنین مدرسه هایی که روش تدریس بر اساس دانش آموز محوری است (بر خلاف مدرسه های سنتی که معلم محور بودند)، دانشآموزان نقش یادگیرنده- یاددهنده را ایفا می کنند و به آموزنده ی پویایی تبدیل می شوند که در تکاپوی پژوهش و تحصیل، مهارت های بسیاری از جمله جست و جو، یافتن و استفاده از منبع های اطلاعاتی و به کارگیری عملی آنها را کسب می کند. نقش محوری دانشآموزان در چنین مدرسه هایی موجب کنشگری فعال آنها شده و آنها را به مهارت های مختلف در مواجهه با زندگی امروزی تجهیز می کند.

ارتباط های الکترونیک موثر میان معلمان، والدین و دانش آموزان در این مدرسه ها هم با افزایش کیفیت تعامل میان آنها، شرایط بهتری را برای یادگیری و تحصیل دانش آموزان فراهم می کند.

بسیاری گمان می کنند ایجاد مدرسه های هوشمند تنها در گروی خریداری و راه اندازی سریع سیستم و ابزارهای هوشمند در مدرسه ها است، اما واقعیت این است که تاسیس مدرسه ی هوشمندی که بتواند کارویژه ی خود را در تربیت دانش آموزانی توانمند اجرایی کند، به زیرساخت هایی نیاز دارد که استقرار و تقویت آن سال ها زمان می برد.

«یوسف مهدوی نسب» کارشناس تکنولوژی آموزشی در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا ضمن اشاره به لزوم توجه به 2 جنبه ی سخت افزاری و نرم افزاری هوشمندسازی گفت: هوشمند سازی صرف تجهیزات آموزشی، موجب می شود تنها جنبه ی تکنولوژیک آموزش هوشمند شود و جنبه ی نرم فزاری آن مغفول بماند، این در حالی است که باید روش های آموزشی خود را تغییر دهیم و در کنار وارد کردن تکنولوژی، استفاده ی درست از آن را هم به دست اندرکاران تعلیم و تربیت بویژه معلمان آموزش دهیم.

به گفته ی مهدوی نسب دلیل ناکارآمدی بسیاری از مدرسه های هوشمند در کشور ما این است که فقط ظاهر آنها را هوشمند کرده ایم، بنابراین به جای اینکه این مدرسه ها عملکردی هوشمندانه داشته باشند، شکل و ظاهر هوشمند دارند. این در حالی است که تشکیل چنین مدرسه هایی به زیرساخت های مهمی نیاز دارد.

یکی از زیرساخت های لازم برای ایجاد این مرکزهای آموزشی پیشرفته تدوین سیاست های کلان و جامع آموزشی است که اهداف و برنامه های عملیاتی و دستورالعمل های اجرایی هوشمندسازی را دربرداشته باشد. «حسن رستگارپور» دانشیار دانشگاه خوارزمی و عضو هیات تحریریه «نشریه فناوری آموزش و یادگیری» در گفت و گو با ایرنا یکی از دلایل ناکارآمدی بسیاری از مدرسه های هوشمند در کشور را حرکت بدون برنامه و هدف آنها در مسیر تعلیم و تربیت دانست. به گفته ی او نبود برنامه های فراگیر و هدفمند در این حوزه موجب شده مدرسه ها از نظر ظاهری و نه محتوایی به سمت هوشمند سازی پیش بروند و هزینه های زیادی را بر اقتصاد تحمیل کنند؛ هزینه هایی که چنان که باید بازدهی ندارند.

همچنین آموزش دادن به معلم هایی که خود در مورد استفاده از فناوری های تازه، توجیه شده باشند، به عنوان یکی از مهمترین زیرساخت های مورد نیاز مطرح است. رستگارپور در ادامه ی گفت و گوی خود با ایرنا گفت: فراهم کردن زیرساخت هایی چون تقویتدانشگاه های تربیت معلم و آموزش دادن معلمان در این زمینه، ضمن ایجاد دانش در زمینه ی استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، موجب نهادینه شدن روش های هوشمندانه ی آموزش در ذهن و فکر آموزگاران خواهد شد.

به عنوان نمونه باید رویکرد معلمان نسبت به کار مشارکتی و به اشتراک گذاری محتوا به عنوان یکی از مهمترین مولفه های مدرسه های هوشمند اصلاح شود تا بتوانند روحیه ی کار مشارکتی را در میان دانش آموزان تقویت کنند و کارکرد «اجتماعی شدن» مدرسه های هوشمند را عملیاتی کنند.

همچنین از بازنگری و به روز رسانی برنامه و محتوای درسی به عنوان پیش نیاز ایجاد مدرسه های هوشمند یاد می شود. محتوای درسی در سیستم هوشمند مدرسه ها باید توسط خود معلمان و حتی دانش آموزان و متناسب با نیاز دانش آموزان بازتولید شود. برای این منظور معلمان باید بر علوم کامپیوتر و زبان انگلیسی تسلط داشته باشند تا بتوانند دانش آموزان را در این زمینه یاری کنند.

***آسیب های هوشمندسازی مدرسه ها

تبلیغ و تاکید بیش از اندازه بر مدرسه های هوشمند و مزایای تاسیس آن ممکن است موجب حرکت شتابزده به سمت الکترونیک کردن مدرسه ها شود، در حالی که فراهم آوردن زیرساخت های ایجاد مدرسه های هوشمند فرایندی زمان بر است وعجله در این راه موجب تقلیل عنصر هوشمندی به صورت و شکل ظاهری مدرسه ها شود.

نبود زیرساخت های لازم در بسیاری از موارد موجب می شود هدف و وسیله ی هوشمندسازی جای خود را به یکدیگر بدهند. به عبارتی هزینه کردن و تجهیز سخت افزاری به هدف تبدیل می شود و هدف ازخریداری و راه اندازی این سیستم ها که ارتقای کیفیت آموزش است به فراموشی سپرده می شود. البته ناآگاهی پدر و مادرها و دانش آموزان از کارکردهای واقعی این مدرسه ها، به این مساله دامن می زند.

همچنین تاکید ناآگاهانه بر هوشمندسازی سریع مدرسه ها، موجب نادیده گرفته شدن کارکردهای خوب مدرسه های سنتی و تضعیف آنها خواهد شد. به عنوان نمونه در شرایطی که هنوز فرهنگ کار جمعی در میان دانش آموزان و معلمان نهادینه نشده است، شتابزدگی در ایجاد مدرسه های کاملا هوشمند موجب اخلال در فرایند جامعه پذیری دانش آموزان خواهد شد.

مهدوی نسب در این زمینه به ایرنا گفت: اگر با برنامه ریزی و طرح پیش نرویم، ضرر ایجاد مدرسه های هوشمند از فایده های آن بیشتر خواهد بود. استفاده از تکنولوژی اصول خاصی دارد که ما هنوز آن را فرانگرفته ایم. به عنوان نمونه برای هر سن و هر مقطعی یک نوع تکنولوژی لازم است. ممکن است در زمان حاضر هوشمندسازی کامل برای مقطع دبستان چندان ضرورت نداشته باشد، چرا که بچه های امروزی در این سن اغلب در استفاده از کامپیوترهای شخصی و تلفن همراه زیاده روی می کنند و به فعالیت های حرکتی نیاز بیشتری دارند؛ عنصری که در مدرسه های هوشمند کمرنگ تر است.

همچنین به گفته ی رستگارپور اگر همه چیز را به صورت انقلابی تغییر دهیم، به نتیجه ی مطلوب نمی رسیم. بهتر است به صورت تدریجی در مدرسه های سنتی تغییر ایجاد کنیم تا هم فرصت فرهنگ سازی و نهادینه شدن تکنولوژی در میان معلمان و دانش آموزان را داشته باشیم، هم بتوانیم همچنان از مزایای نظام آموزش سنتی بهره ببریم.

هوشمند سازی اگرچه دستاوردهای زیادی را نصیب نظام آموزشی خواهد کرد، اما اجرای غیر اصولی آن می تواند پیامدهای نامطلوبی به دنبال خواهد داشت. هوشمند کردن مدرسه ها روندی زمان بر است که به درایت، سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرای اصولی نیاز دارد و شتابزدگی در اجرای آن می تواند به نظام آموزش یه عنوان یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی آسیب وارد کند.

آنچه مسلم است اینکه باید به صورت آگاهانه و برنامه ریزی شده و به تدریج به هوشمندسازی مدرسه های اقدام کرد. در شرایط کنونی که زیرساخت های لازم و کافی برای الکترونیک کردن جنبه های مختلف آموزش وجود ندارد و آموزش به شیوه ی سنتی بخشی از نیاز جامعه را برطرف می کند، به نظر می رسد تلفیق مدرسه های سنتی و هوشمند راهکاری مناسب برای تربیت نیروی انسانی و نسل آینده باشد جامعه ی ما باشد.

ورود بخش خصوصی به بحث هوشمند کردن مدرسه ها از دید کارشناسان می تواند به تحقق واقعی اهداف هوشمندسازی کمک کند. به گفته ی مدرس دانشگاه خوارزمی بخش خصوصی به خاطر منافع خود، پیش از استقرار سخت افزارهای الکترونیک، زیرساخت هایی چون هدف گذاری، برنامه ریزی، تدوین دستورالعمل های اجرایی، آموزش، فرهنگ سازی و ... را ایجاد خواهد کرد؛ اقدام هایی که زمینه ی گسترش کارآمد مدرسه های هوشمند را فراهم خواهد کرد.

 

 

منبع دریافت این مطلب : خبرگزاری ایرنا