چگونه براى روزهاى امتحان برنامه ریزى کنیم؟ (بخش دوم)
در بخش اول با چهار فایده کاربرد برنامه ریزی آشنا شدیم در این بخش با اصول مطالعه و یادگیری و نکات مهم برای بهبود مطالعه آشنا خواهیم شد...
اصول مطالعه و یادگیرى :
عمدتاً در زمان امتحان، براى بهبود و افزایش یادگیرى، باید اصول زیر رعایت گردد:
1- اصول پیش از شروع مطالعه:
1-1- تعیین هدف و انگیزه
1-2- تعیین مدت لازم
1-3- تعیین مقدار مطالعه
1-4 انتخاب محیط مناسب
1-5. اجتناب از امورى مانند پر بودن معده، اضطرابهاى نابه جا و تخیلات
2- اصول هنگام مطالعه:
2-1- مطالعه فعال و جدى
2-2- حفظ آرامش
2-3- دورى از عوامل اخلالگر مانند جلسات خانوادگى، صداى تلویزیون و رادیو و محیط پر سر و صدا و...
2-4- در صورت امکان یادداشت بردارى نکات مهم
2-5- برخورد سوالى با مطالعه آموختنى
2-6- ترک افکار منفى
2-7- تمرکز حواس
2-8- استراحت کردن هنگام مطالعه
هر 45 دقیقه تا یکساعت، استراحت پنج دقیقهاى لازم است.
2-9- علامت گذارى نکات مهم
3- اصول بعد از پایان مطالعه:
3-1- تکرار آموختهها و مرور آنها
3-2- تاکید بیشتر بر نکات علامت گذارى شده
3-3- در صورت امکان مباحثه
نکات مهم براى بهبود مطالعه :
1- تعیین هدف و انگیزه
داشتن هدف و انگیزه از عوامل مهم روند یادگیرى است. وقتى با مطالب درسى هدفمند برخورد مىکنیم، به آرامش روانى و مرزهاى قدرت یادگیرى مىرسیم. داشتن هدف، ترسیدن از کمبودها را کاهش مىدهد؛ زیرا ترسیدن از کمبودها موجب مىشود نتوانیم به این موضوع پى ببریم که هم اکنون به اندازه کافى ارزشمندیم و توانایى فوق العاده داریم.
2- تعیین مدت زمان مطالعه
معمولاً 24 ساعت شبانه روز را به 3 قسمت صبح تا ظهر، ظهر تا شب و شب تا صبح تقسیم بندى مىکنند. اگر در شبانه روز 8 ساعت را براى مطالعه در نظر بگیریم - یعنى 13 زمان را لحاظ کنیم - 23 (16 ساعت) به استراحت و کارهاى جنبى و تغذیه اختصاص مىیابد. چنانچه 8 ساعت احیا شده را در طول روز به تناسب کار و مشغله تقسیم کنیم، در طول هفته شاهد 56 ساعت وقت مفید با رعایت روزانه 16 ساعت وقت آزاد خواهیم بود که جمعاً در طول هفته 112 ساعت وقت آزاد مىشود.
از زاویه دیگر که بنگریم، به زعم اغلب صاحب نظران فنون یادگیرى، آدمى باید مهارت یادگیرى خود را به صورت منفصل تقسیم کند؛ یعنى اگر قرار است سه ساعت به طور مستمر مطالعه کند، حتماً بین هر ساعت استراحت داشته باشد تا دچار تراکم مطالب و فلات یادگیرى نشود.
در مساله ارتباط زمان و مباحث مورد مطالعه، نکته حائز اهمیت این است که انسان، مطالب عمیق و استدلالى، مانند ریاضى و آمار را در اوایل روز بهتر یاد مىگیرد؛ مطالب نظرى، مانند فلسفه و زیستشناسى و منطق را بعد از ظهر بهتر مىآموزد؛ مطالب ذوقى، زبان، قواعد دستورى و نظرى صرف، مانند ادبیات فارسى، زبان انگلیسى و تاریخ را شب بهتر یاد مىگیرد.
3- محیط مناسب
رعایت عوامل محیطى زیر براى مطالعه قابل عنایت است:
3-1- پر بودن معده میزان یادگیرى و انگیزه مطالعه را کاهش مىدهد.
3-2- در اثر مطالعه، قند خون کاهش مىیابد. بدین سبب، اصطلاحاً گفته مىشود افراد شیرینى خور مىشوند. بهتر است از تنقلات طبیعى، از جمله کشمش که اثرى عجیب بر حافظه دارد، استفاده شود.
3-3- تا حد ممکن مواد نشاستهاى مصرف نشود.
3-4- مصرف لبنیات خصوصاً ماست و دوغ موجب خواب آلودگى مىگردد و لازم است میزان مصرفشان کاهش یابد.
3-5- گرسنگى زیاد نیز یادگیرى را مختل مىکند.
4- مطالعه فعال و جدى
در مطالعه فعال، آدمى آماده پذیرش الفباى یادگیرى و اصول و قواعد علمى است. لوازم این نوع مطالعه عبارت است از:
4-1- آغاز مطالعه با دقت و اصطلاحاً آرام و بدون شتاب
4-2- در صورت امکان صفحات نخست 2 بار خوانده شوند تا ذهن آمادگى لازم را پیدا کند. (اصطلاحاً نرمش ذهنى)
4-3- دورى از تعارفات و جدیت درباره زمان تخصیص یافته به مطالعه
4-4- انجام چند تمرین تمرکز که در پیش شماره 4 پرسمان، در مقاله تکثیر زمان، به آن اشاره شده است.
تا حد امکان باید در حفظ آرامش کوشید. انسان، زمان مطالعه یا تمرکز، حساستر مىشود و زودرنجى به سراغش مىآید. بهتر است خود را براى این شرایط آماده سازد و در ضمن از عوامل اخلالگر محیطى بپرهیزد؛ خصوصاً برنامههاى پایانناپذیر بزرگترین قاتل زمان یعنى تلویزیون که امروزه از صحنههاى خشن آکنده است. تحقیقات اخیر نشان مىدهد هر تصویر تلویزیون برابر 1000 کلمه بر روان آدمى تاثیر مىگذارد و اِشتغال ذهنى مىآورد. جالب است بدانید که مراد از تصویر در اینجا فریم است - در هر ثانیه 16 تا 24 فریم از برابر دیدگان ما مىگذرد؛ یعنى با احتساب 24 فریم مسلسل، ما در هر ثانیه تحت تاثیر 24000 کلمه القایى قرار مىگیریم - امروزه متاسفانه اغراض و اهداف خاصى نیز در عقبه خاکریز سریالها و فیلمها وجود دارد. یک شرکت امریکایى به سازندگان سریالهاى تلویزیونى و فیلمهاى سینمایى مبلغ بسیار کلانى پرداخت تا وسط تصاویر، در کل، یک ثانیه از فیلم - در لحظات مختلف فیلم، فریمهاى پانزدهم و شانزدهمِ ثانیههاى مختلف - را به تبلیغ مشروبات و لوازم خانگىاش اختصاص دهند. صاحب استودیوى سازنده فیلم در اعتراض به ناکارآمد بودن این روش به صاحب کارخانه مىنویسد: «2 فریم از 24 فریم یک ثانیه هنگام تماشاى فیلم و سریال دیده نمىشود.» صاحب کارخانه اعلام مىدارد: «ما نمىخواهیم دیده شوند؛ بلکه مىخواهیم در ضمیر ناخودگاه افراد حک شود و افراد ناخودآگاه به سمت آن محصول کشیده شوند.» در شوروى نیز پیش از فروپاشى، وسط ثانیههاى فیلمهاى سینمایى و سریالها فریم هایى از عکس و شعارهاى حکومتى قرار مىدادند. سینما روندگان وقتى فیلم سینمایى را مشاهده مىکردند، بعد از خروج از سینما، متعجبانه از یکدیگر مىپرسیدند: نمىدانیم چرا تصاویر فلان سیاستمدار یا فلان محصول یا فلان شعار به ذهن ما متبادر مىشود؟3 این مثالها نمونه پنهان تاثیرهاى رسانههاى تصویرى است. البته تاثیرات مستقیم و القائات تصویرى آشکار رسانهها به توضیح نیاز ندارد و رهاورد آن - همان طور که قبلاً اشاره گردید - صرع تصویرى است.
نکات کاربردى براى امتحان :
به کار بستن نکات زیر در بهینه سازى آزمونهاى درسى و دانشگاهى و آزمونهاى ورودى مفید مىنماید
1- مطالعه در طول ترم تحصیلى (نه به قصد امتحان) فقط مرور مطالب، حافظه را براى پذیرش مطالعات بعدى آماده مىسازد.
2- چنانچه انسان هر روز بعد از پایان درس و مراجعه به منزل یا خوابگاه در حد نیم ساعت یا بیشتر، درسِ ارائه شده را مرور کند، پایدارى مطالب از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت و میان مدت خواهد چرخید.
3- بهترین را آماده سازى در شب قبل از امتحان، مرور و تکرار الگوهاى سازماندهى شده است.
4- در طول مطالعه، حافظه تصویرى (چشمى) را فعال کنید. کدگذارى، رمزگذارى، علامتگذارى و واژه سازى از روشهاى خوب به شمار مىآیند؛ براى مثال براى یادگیرى دورههاى پادشاهى قبل از اسلام در ایران کلمه «مهسا» با تکرار دو حرف آخر (مهساسا) یعنى مادها، هخامنشینان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و اسلام، مناسب است.
5- فراموش نکنید معمولاً 24 ساعت مانده به موعد امتحان، بیشترین یادگیرىها صورت مىگیرد. بنابراین، از دغدغهها، اضطرابها، کارهاى غیر لازم، دخالتها، مشغولیات کاذب، رسانهها، مجلات و... دورى کنید.
6- در بعضى از دروس، حریف تمرینى (هماورد علمى) بسیار مناسب است؛ یعنى با یک همکلاسى که از لحاظ روحى و درسى به هم نزدیک هستید، مطالعه را به صورت مباحثه داشته باشید.
7- نیم ساعت قبل از برگزارى امتحان از بحث و مطالعه بپرهیزید. جاى خلوتى بیابید و تامل کنید.
8. حتماً از تجارب بعضى از دوستانتان در مطالعه استفاده کنید.
9- حتىالامکان جلسه امتحان را با یک ذکر آرام بخش شروع کنید. دعا آرامش است و کلاً یاد خدا آرامش بخش دلها است؛ اَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.
10- گروهى عادت دارند وقتى برگه امتحان را به دست مىگیرند، نوشتن پاسخ را آغاز مىکنند. گروهى نیز اول محتاطانه به پرسشها مىنگرند و بعد جواب مىدهند. در این زمینه به نکات زیر توجه فرمایید:
الف) ثابت شده است اگر تمام پرسشها را با تامل و در آغاز بخوانید بهتر است. چون حافظه جستوجوگر (Researcher Memory) به کار مىافتد کم کم جوابها را مىچیند.
ب) سعى کنید اول به سوالهاى ساده و آسان یا پرسشهایى که بر آنها تسلط دارید، جواب دهید؛ زیرا هم انگیزه شما را براى پاسخ به دیگر سوالها بالا مىبرد و هم فرصتى به حافظه مىدهد تا پاسخ پرسشهاى دیگر را جستوجو کند. سپس سوالات متوسط را جواب دهید و در نهایت به پرسشهاى مشکل و پیچیده روى آورید.
11- حتىالامکان از ترک سریع جلسه امتحان خوددارى کنید. توجه داشته باشید که زمان تعیین شده جهت پاسخ به سوالات، حساب شده است. حتى اگر سرعت پاسخ دهى شما بالا است و فرصت امتحان از مدت زمان لازم براى شما بیشتر است، سعى کنید سوالات و جوابهاى خود را دوره کنید تا به این نکته شگفتانگیز برسید که «بسیارى از جوابها به اصلاح و تکمیل و تغییر نیاز دارند».
12- بکوشید در جلسه امتحان، با ورقه و حافظه خود و دستى که به قلم تکیه زده و صفحه را در مىنوردد، ارتباط مثلثى برقرار سازید و از پراکندگى حواس و مشغولیت ذهن و گرداندن چشم به اطراف خوددارى کنید؛ تا اضطرابِ شما کاهش یابد.
13- باز نگرى پاسخها بعد از پایان پاسخگویى بسیار مهم است؛ زیرا گاه پیش آمده است که افراد حتى پاسخ یک سوال را ننوشتهاند یا به دستورالعمل برگهها توجه نکرده و با پاسخ به پرسشهاى اختیارى، نمره منفى گرفتهاند.
14- گاه مطالب را خوب مطالعه کردهایم. اما متن سوال کمى مبهم است. سعى کنید سوال را بفهمید و دچار قضاوت زود هنگام نشوید. زیرا «فهم پرسش، نصف جواب است.»
15- تنظیم وقت در جلسه امتحان بسیار مهم است. با حفظ آرامش، زمان بالاى ورقه را با تعداد و محتواى سوالات تطبیق و تنظیم کنید. این کار در پرسشهاى تستى از سوالهاى با پاسخ تشریحى راحتتر مىنماید.
16- تمرکز و خوش خطى یکى از عوامل کاهنده اضطراب و ایجاد کننده آرامش است.
نکته طلایى :
نباید فراموش کنیم که اندکى اضطراب براى زندگى ضرورت دارد. اضطراب درجهاى از رنج است و ما باید شاهد رنج باشیم نه مالک آن. گاه اضطراب در جلسه امتحان حالتى به همراه مىآورد که بسیار مهم است؛ یعنى مطالعه درس خوب انجام گرفته و اضطراب شدید نیست ؛ اما به محض مواجهه با برگه امتحان احساس مىکنیم 70 درصد جوابها به خاطرمان نمىآید؛ این حالت موقتى است. بارها شده است که جواب پرسشهاى اول و دوم به خاطرمان نمىآید؛ ولى وقتى به سوال سوم مىپردازیم، متوجه مىشویم پاسخ سوالهاى پیشین را به خاطر آوردهایم. متاسفانه بعضى افراد به بُعد جستوجوگرى حافظه اشراف ندارند؛ سریع از جلسه امتحان خارج مىشوند و بعد از دقایقى تاسف مىخورند.
